The French Dispatch — Phóng sự Pháp quốc

[Black Magician]

THE FRENCH DISPATCH
of the Liberty, Kansas Evening Sun

PHÓNG SỰ PHÁP QUỐC
của tờ Mặt trời Chiều Liberty, Kansas

Sau khi vị tổng biên tập đáng kính đồng thời là người một tay gây dựng nên tạp chí Phóng sự Pháp quốc — phụ trương của nhật báo Mỹ Mặt trời Chiều Liberty, Kansas — qua đời, các ký giả dưới trướng ông tụ họp và cùng nhau chấp bút cho số cuối cùng đưa tin về cái chết của ông, đồng thời đặt dấu chấm hết cho việc xuất bản tạp chí. Đi cùng với đó là các bài phóng sự đặc biệt với chủ đề hội họa, thơ ca, chính trị, ẩm thực từ những cây bút quen thuộc đã điểm tô cho trang báo của Liberty, Kansas bao sắc màu phong phú từ bên kia Đại Tây Dương, nơi thành phố cổ kính Ennui-sur-Blasé của đất nước hình lục lăng xinh đẹp.

Với cấu trúc 4 mục của quyển tạp chí, tác phẩm của Wes Anderson như một cuốn sách ảnh động đưa người xem theo chân các ký giả trong giờ phút "tác nghiệp", mô tả thế giới nghệ thuật và chính trị hư cấu qua lăng kính báo chí, khoác tấm áo phim ảnh lên những câu chữ mê hoặc trên trang giấy, đồng thời thi vị hóa những sáng tạo cá nhân kỳ quặc mà xuất chúng của họ. Một cuốn sách mà mỗi khi lật giở trang, một thế giới lung linh sắc màu với bao điều kỳ bí lại sống dậy: thế giới của Wes Anderson, nơi những cây bút trứ danh một thời của New York bước ra dưới vòm trời kinh đô ánh sáng cổ tích của Jacques Tati, trong những khung hình căng tràn sức sống và những dàn cảnh tinh vi thấm đẫm chất hài hước nhẹ tênh, niềm ngưỡng mộ sâu sắc với báo chí, điện ảnh và nước Pháp một thời, chút suy tư thầm kín về tự do sáng tạo, cùng nỗi hoài cổ day dứt dành cho những chân giá trị đã vĩnh viễn mất đi.

Bản Blu-ray 720p:

Google Drive:

https://drive.google.com/file/d/1RvE...ew?usp=sharing

MEGA:

https://mega.nz/file/5Fw2XSoY#OYlyNY...vRa-C9QRS5m5VA

Bản Blu-ray 1080p:

MEGA:

https://mega.nz/file/RUoW1LwK#7vmCkE...Gnh9W0zAjdDjrs

http://phudeviet.org/subtitle/The-Fr...atch/6689.html

Quy ước trong phụ đề: Các dòng màu trắng tương ứng với câu thoại tiếng Anh, màu vàng - tiếng Pháp. Các danh từ chung tiếng Pháp được chêm vào giữa câu tiếng Anh được in nghiêng trong trường hợp dòng tiếng Anh được in thẳng và ngược lại.

[Black Magician]

Đầu tiên mình muốn thừa nhận khuyết điểm của phụ đề này, đó là nó có thể sẽ khiến bạn rất khó theo dõi phim và hiểu trọn vẹn nghĩa của các câu tiếng Việt cùng lúc nếu không dừng phim lại để đọc phụ đề. Lý do là bởi mình dịch hoàn toàn sát nghĩa các câu tiếng Anh, đặc biệt là các câu dẫn chuyện, được viết theo phong cách báo chí, vì chúng thực chất được trích dẫn từ các bài báo của các nhân vật ký giả. Những câu này đôi khi rất dài, rất nhanh, nhiều mệnh đề và lớp lang, và trong vài trường hợp, chứa đựng lượng thông tin, chú giải, bình luận không hề nhỏ. Nói một cách hình ảnh thì có thể đọc đến cuối câu ta rất có khả năng sẽ quên mất đầu câu nói gì, ở đâu. Nhưng mình không muốn phá vỡ các cấu trúc câu hay cắt ngắn chúng lại, vì việc đó sẽ làm mất rất nhiều nét duyên của lời thoại phim, vốn được viết ra như một "bức thư tình tới giới làm báo" của Anderson. Đôi khi sự dông dài và phức tạp ấy còn làm nên nhịp điệu phim và logic của hành động, kịch tính. Vì vậy nên để tận hưởng trọn vẹn bộ phim, có lẽ bạn sẽ cần kiên nhẫn và chịu khó một chút. Nhưng tin mình đi, bạn sẽ thấy công sức bạn bỏ ra được tưởng thưởng vô cùng xứng đáng. Ít nhất đó là cảm nhận và trải nghiệm cá nhân của mình.

Như thường lệ, dưới đây là mục "lost in translation" cho những ai quan tâm. Với phim này thì mình đặc biệt muốn viết ra vì đây không chỉ là bức thư tình tới giới làm báo, mà còn tới nước Pháp, đất nước mà Anderson rất yêu mến (những ai đã xem Rushmore, The Darjeeling Limited hay Hotel Chevalier chắc cũng sẽ đồng ý với mình).

1. Tiêu đề The French Dispatch: chữ "dispatch" chỉ một bài báo hay phóng sự được gửi từ nước ngoài về một nước. The French Dispatch thực tế là một cuốn tạp chí của Mỹ, được chấp bút và biên tập bởi các cây bút Mỹ xa quê hương, sinh sống và tác nghiệp tại Pháp, và là một phụ trương của tờ báo Liberty, Kansas Evening Sun xuất bản tại thành phố hư cấu Liberty ở bang Kansas. Ở đây mình chọn cụm "Phóng sự Pháp quốc" để dịch tiêu đề, vô hình trung đánh mất đi nét nghĩa những bài phóng sự này được gửi từ Pháp về Mỹ, và có thể sẽ khiến mọi người hình dung rằng đây là một tạp chí của Pháp, nhưng mình hy vọng hai chữ "Pháp quốc" theo sau có thể phần nào vớt vát được ý nghĩa bị mất của "dispatch".

Ngoài ra, tên của tờ báo Liberty, Kansas Evening Sun có lẽ được đặt dựa trên The Evening Sun, ấn bản buổi chiều/tối của nhật báo New York The Sun tồn tại từ năm 1833 đến năm 1950 và được hồi sinh vào năm 2002 dưới tên gọi The New York Sun. The Sun tập trung vào các tin tức trong phạm vi địa phương thay vì trên toàn đất nước như một nhật báo vô cùng nổi tiếng khác của New York là The New York Times. Mặt khác, Wes Anderson thừa nhận mình lấy cảm hứng cho bộ phim từ các nhà báo của The New Yorker, một tuần báo của New York chuyên về phóng sự, bình luận, chứ không phải The Times hay The Sun (thứ có nhiều tương đồng với tòa soạn sở hữu The French Dispatch). Đây là một bài viết rất hay trên The New Yorker (nơi mình đã chôm tấm áp-phích ở đầu thread) về những nhà báo đã gợi cảm hứng cho Anderson sáng tạo nên các nhân vật trong phim.

2. Bối cảnh phim là thành phố giả tưởng Ennui-sur-Blasé sau Thế Chiến thứ Hai. Cái tên này có cấu tạo hao hao một số xã ngoại ô hoặc ở rìa Paris như Neuilly-sur-Seine, Champigny-sur-Marne, Brétigny-sur-Orge, Gif-sur-Yvette, v.v..., tương đương với những địa danh ở Anh quốc như Stratford-upon-Avon hay Stoke-on-Trent, v.v... Nó được cấu tạo bởi 2 từ mượn tiếng Pháp trong tiếng Anh, "Ennui" (Buồn tẻ) và "Blasé" (Chán ngấy), kèm từ nối "sur", có nghĩa là trên. Từ "sur" gợi ý rằng Blasé là một dòng sông chảy qua thành phố Ennui. Trong phim ta thấy có chi tiết nhân vật nhà báo của Owen Wilson thống kê số lượng người tử vong hằng tuần trên sông Blasé (có thể tính cả nhân vật của Timothée Chalamet), hay trong câu chuyện về siêu đầu bếp Nescaffier (cái tên gợi mình nhớ đến Nescafé) có một món ăn được làm từ hào sông Blasé.

3. Câu chuyện số 2, Revisions to a Manifesto, dựa trên một sự kiện có thực trong lịch sử Pháp, cuộc bạo động của sinh viên Paris vào tháng Năm năm 1968 (Mai '68), dẫn đến việc trường Đại học Paris (hay La Sorbonne, trường đại học lâu đời thứ 2 của thế giới phương Tây) phải đóng cửa và sau đó được tách thành 13 (hay mới đây là 11) trường đại học khác nhau nằm rải rác trong vùng Île-de-France với trung tâm là Paris.

Trong cảnh phim mở đầu phần này, một trường đại học hiện tên rất rõ, đó là Université Supérieure d’Ennui, theo mình được lấy cảm hứng từ chính Đại học Paris. Với những ai quen quộc với hệ giáo dục đại học Pháp thì sẽ thấy đây là một cái tên hơi "chuối", vì thực chất sẽ chỉ có Université d’Ennui hoặc École (Normale) Supérieure d’Ennui, một bên là đại học công theo hệ giáo dục chuẩn, thuần nghiên cứu, một bên là trường lớn (grande école) nơi các sinh viên phải trải qua bài thi đầu vào khắt khe và thường giữ nhiều vị thế cao trong xã hội sau khi tốt nghiệp. Với mình, qua con mắt của một người ngoại quốc như Anderson, thì đây giống như một biểu tượng về một cơ sở giáo dục thống nhất, thứ đã không còn ở nước Pháp, đặc biệt là kinh đô ánh sáng, sau sự kiện Mai '68.

4. Commissaire de police: đây là một chức danh khá đặc biệt trong lực lượng Công an Pháp. Commissaire ("Commissioner" trong tiếng Anh) nghĩa chính xác là Ủy viên, ở đây chỉ thành viên thuộc lực lượng Cảnh sát Quốc gia (Police Nationale), được cử xuống để quản lý lực lượng công an ở các commune, đơn vị hành chính cấp xã/xã thành thị, “Police Municipale” như trong phim. (Gọi là xã nhưng xã ở đây có thể chỉ những thành phố lớn như Paris, Bordeaux, Lyon, Strasbourg, v.v… Paris thì đặc biệt hơn, vì nó vừa là một commune, vừa là một département (tỉnh) theo phân chia hành chính.) Ở đây mình chọn từ "Chánh Thanh tra", khá gần nghĩa và nghe “công an” hơn so với “Ủy viên”.

5. Phim có vài ba chi tiết nhỏ cố gắng gây hài dựa trên những cliché về người Pháp:
- Khi Julien Cadazio (Adrien Brody) phát hiện ra tác phẩm của Moses là bích họa và than phiền với nhà sưu tầm tranh Maw Clampette về việc để gỡ chỗ hình vẽ đó ra sẽ cần phải đối mặt với hàng đống thủ tục hành chính từ bộ máy quan liêu quái đản: Chi tiết này nói kháy hệ thống hành chính, hay l'administration, phiền hà tai tiếng của người Pháp.
- Ở cuối phim, ngay khi tổng biên tập Arthur Howitzer Jr. qua đời không lâu, một ký giả nói rằng đang có đình công ở nhà xác nên chưa thể đưa thi thể ông khỏi văn phòng: Đình công và biểu tình (cũng được khắc họa rất rõ với cuộc bạo động của sinh viên trong phần Revisions to a Manifesto) luôn được coi là một đặc sản của Pháp, với tần suất hiếm thấy nơi đâu trên thế giới.

6. Đại đa số những tên riêng - địa danh, danh nhân "lịch sử", biệt hiệu, nhãn hiệu - trong phim đều là hư cấu, trong đó không ít được đặt theo tên thực phẩm, như Mustard Region (mù tạt), Croûton (một loại thức ăn làm từ bánh mỳ của Pháp), Lait Chaud (sữa nóng), Fruits-de-Mer (hải sản), Chou-fleur (xúp lơ), v.v... Để giữ tính "Pháp" trong những tên riêng này, mình không dịch thẳng mà chỉ để chú thích bên trên, vì cá nhân mình thấy dịch ra nghe hơi nhạt; mặt khác vì ngôn ngữ chính của phim là tiếng Anh nên các nhà biên kịch có lẽ chỉ dùng những từ này để những cái tên nghe "Pháp" hơn, chứ không cần người xem phải hiểu nghĩa. Ngược lại, các tên tiếng Anh (mình cũng thấy nhạt) được dịch thẳng, vì nó gợi ý cho người xem đôi chút về đặc tính của các nơi chốn, sự vật, con người.