Enemy - Sự hỗn loạn là trật tự chưa được giải mă
Trong hai bộ phim gần đây, đạo diễn người Canada Denis Villeneuve luôn mang lại cái nh́n sắc sảo vào những xung đột bên ngoài Canada. Incendies kể về sự kinh khủng của chiến tranh trong một đất nước vô danh tại Trung Đông. Prisoners là một câu chuyện về bắt cóc, khủng bố và tra tấn trong thị trấn nhỏ ở Pennsylvania.
Bộ phim mới nhất của ông, Enemy lại khác với hai bộ phim kể trên. Không chỉ đặt bối cảnh tại Canada, cốt truyện cũng đi sâu vào tiềm thức phức tạp của nhân vật thay v́ mô tả những cuộc đấu tranh trong thực tế. Được nhà biên kịch Javier Gullon chuyển thể từ tiểu thuyết The Double của nhà văn Bồ Đào Nha Jose Saramago, bộ phim mang đậm chất suy tư. Jake Gyllenhaal (cũng có mặt trong Prisoners) sẽ đóng vai nhân vật chính và bản sao của anh ta.
Những câu chuyện bản sao có lịch sử lâu dài trong văn chương và điện ảnh, thuộc về phạm trù tưởng tượng. Enemy tách biệt với những mưu mô chính trị, hay những chấn thương của một tội phạm của hai phim tiền nhiệm. Mang trong ḿnh ít tham vọng hơn (và ngắn hơn), chắc chắn là bộ phim sẽ ít ấn tượng hơn. Nó giống như một món đổi vị của một đạo diễn Denis Villeneuve vốn sở trường là những câu chuyện thực tế pha trộn chất anh hùng.
Điều đó không có nghĩa là ba bộ phim hoàn toàn khác nhau. Cả ba bộ phim đều văng vẳng những cơn ác mộng. Trong Incendies và Prisoners, đó là sự giết hại lẫn nhau, thậm chí là người nhà giết nhau. Trong Enemy, đó là bí ẩn về nhân vật chính, có thể anh ta có một người anh em song sinh tách biệt, hoặc hai mặt của một tính cách, hoặc là hai doppelgänger đối đầu nhau. Dù là ǵ đi nữa, bộ phim vẫn luôn thúc đẩy khán giả đi t́m câu trả lời.
Bộ phim có có tông màu chủ đạo của một vết ố vàng, màu sắc của một đường cao tốc đầy khói bụi lúc hoàng hôn. Adam Bell (Gyllenhaal) có tóc nâu, bộ râu cũng màu nâu, quần áo cũng màu nâu nốt. Anh sống ở Toronto, cũng màu nâu và dạy sử ở một giảng đường nâu nhạt. Những tiết dạy luôn chỉ có nửa số sinh viên. Trong số vài bài giảng chúng ta nghe được, anh ấy nói về những người cai trị Rome cho nhân dân họ bánh ḿ và đấu trường để họ quên cái chán ngấy đời thường đi. Adam cũng vậy. Do vậy, một ngày nọ, anh nghe lời một giảng viên khác, đó là t́m một bộ phim vui nhộn để xem.
Trong khi xem, Adam để mắt đến một sự lạ trong một cảnh phim. Đó là một diễn viên đóng vai nhân viên khách sạn có bộ mặt y hệt anh. Trí ṭ ṃ bị kích thích, anh t́m hiểu và biết được rằng, Anthony Clare, người diễn viên ấy, chỉ đóng có ba phim. Sau khi t́m ra chỗ ở của anh ta, Adam bắt đầu gọi điện, và nhận được sự nghi ngờ, thù địch từ Anthony và người vợ Helen (Sarah Gadon).
Trước khi họ gặp nhau, chúng ta hăy xem lại một chút. Adam và Anthony có cuộc sống riêng rẽ với nhau. Cả hai dường như chẳng hài ḷng về nghề nghiệp. Họ là những người không thành công. Họ bước vào tuổi trung niên với một sự ũ rũ, che đậy một cơn giận bên dưới, một ước muốn trút giận lên cả thế giới hoặc một ai đó. Cả hai đều có một người phụ nữ tóc vàng giống nhau cả về h́nh thể và cả những khó khăn với bạn t́nh. Adam và bạn gái Mary (Mélanie Laurent) có những cơn sex giận dữ và sự im lặng, cho thấy một mối quan hệ rạn nứt. Helen lại lo âu về việc mang một đứa con cho một người chồng bị nghi ngờ là không chung thủy.
Khi cả hai người đă gặp nhau, cùng chung trong một căn pḥng, khoảnh khắc nổi bật nhất của phim diễn ra: Gyllenhaal, một diễn viên tài năng trong mọi hoàn cảnh, đă có một màn diễn xuất hai vai gần giống nhau y hệt. Sự khác biệt rất nhỏ, và mang chất cảm xúc. Anthony thô lỗ và độc đoán. Adam oán giận và yếm thế. Sự tương phản tinh tế ấy là món quà cho khán giả nào chịu khó quan sát. Sự đối lập đó cũng báo hiệu một điều không thể tránh khỏi là sự cạnh tranh một mất một c̣n giữa hai nhân vật. Người này sẽ cố lên giường với t́nh nhân người kia, và kết cục chỉ có một người sống sót.
Như đă nói, Villeneuve và Gullon để ngơ toàn bộ lời giải trong một câu hỏi mở, hoặc vài câu hỏi. Có phải phim là lời bóng gió về sự chia rẽ văn hóa ở Canada? Có phải câu chuyện kỳ bí này là ẩn dụ cho một thứ ǵ đó quan trọng trong điện ảnh, ví dụ như quan hệ giữa diễn viên và người đóng thế? Hay nó là lời bày tỏ cảm xúc của Villeneuve về đạo diễn tiền bối ḍng phim nghệ thuật Canada David Cronenberg (Dead Ringers của Cronenberg cũng là một bộ phim xuất sắc về bản sao)?
Các khán giả hăy suy nghĩ và quyết định kỹ càng một kết luận cho ḿnh. Có một điều, Villeneuve là một nghệ sĩ rất có ư thức về bản thân, những tác phẩm của ông đều bắt nguồn từ chủ nghĩa hiện đại cao cấp châu Âu trong những thế kỷ qua. Tuy nhiên, trong Enemy, chúng ta không t́m đâu ra một dáng dấp của những tác phẩm về bản sao trong văn chương và điện ảnh, mà lại thấy âm hưởng đề tài và phong cách của những đạo diễn như Ingmar Bergman, Luis Buñuel, Roman Polanski, Krzysztof Kieślowski, Michelangelo Antonioni (đặc biệt là trong cảnh quay về thành phố Toronto tĩnh lặng). Những nhà làm phim đó ban đầu chỉ là một tên tuổi trong nền điện ảnh địa phương, rồi nhảy vọt lên tầm cỡ quốc tế. Villeneuve cũng vậy. Có lẽ câu hỏi về thân phận và sự bản sao sẽ đi cùng với cú nhảy vọt đó.
Nguồn
Tác giả:
Godfrey Cheshire | Dịch:
Altair
